Het mozaïek is een kunstvol sierraad voor oppervlakken, dat op een vaste, klevende ondergrond in elkaar wordt gezet uit kleine gekleurde bouwsteentjes bijvoorbeeld uit steen, mineralen, glas, plavuizen, tegels of schelpen.

Oorsprong en geschiedenis van de mozaïeken

De oudste bekende mozaïeken stammen uit de 8e eeuw voor Christus en werden van kiezelstenen vervaardigd, een techniek, die door Griekse ambachtslui in de 5 e eeuw v. Ch. werd verfijnd. Kiezelsteentjes zijn gelijkvormig en variëren in hun kleurspectrum tussen wit en zwart. Ze werden verzameld en zonder bewerking tot mozaïeken gevormd op vloeren en trottoirs gelegd.

Reeds met deze beperkte techniek lukte het de Griekse handwerkers hoogwaardige en complexe designs te ontwerpen, doordat ze steentjes in de grootte van een tot twee centimeter gebruikten en de contouren met kleine zwarte kiezeltjes opvulden. In de 4e eeuw v. Ch. werd de bandbreedte van de mogelijke effecten door groen en rood gestreepte kiezelsteentjes vergroot.

In het antiek werd de techniek van het mozaïekleggen primair bij vloeren en trottoirs ingezet. Hun duurzaamheid en bestendigheid was een uitstekende reden voor hun gebruik. Steen, en speciaal marmer en kalksteen, bewees zich als bijzonder geschikt voor de vervaardiging van mozaïek. Marmer kan gemakkelijk in kleine stukjes worden gebroken en bezit een natuurlijk kleurgamma dat de beperkingen, aan die een kunstenaar onderhevig is, op een passabele maat reduceert. Ofschoon het ontstaan van deze kunstvorm aan de Grieken is toe te schrijven, is hij evenzo bij de Assyriërs, Egyptenaren, Perser en andere vroege hoogculturen aan te treffen. De Romeinse mozaïeken hebben de reputatie de besten in hun soort te zijn. Ze verfijnden de mozaïektechniek voor de toepassing op muren en vloeren in herenhuizen, villa’s en openbare gebouwen. Na de val van Rome werd de techniek van het mozaïekleggen in de christelijke, Byzantijnse, Perzische en Indische architectuur geïntegreerd. Tegenwoordig liggen de centra van de ambachtelijk vervaardigde mozaïeken in Libanon en in Syrië. In de geïndustrialiseerde Landen zoals Italië en Griekenland bv. zijn handgemaakte mozaïeken praktisch onbetaalbaar en is de handwerkskunst ondanks voorhanden grote traditie praktisch uitgestorven.

Vorm en vervaardiging

De mozaïeksteentjes hebben in de regel de vorm van kleine rechthoekjes of driehoekjes en worden tot mozaïekbeelden in elkaar gezet. Ze worden meestal met mortel of een andere kleefstof op de buitenkant van een muur of op de vloer geplaatst (tegellijm oftewel lijm voor aardewerk).

In toenemende mate vindt men mozaïeken echter ook in meubels geïntegreerd, zoals bv. tuin- en woonkamertafels, deuren of commerciële buffetten in hotels en gastronomie. Ieder enkel mozaïeksteentje is op zich klein en niet noemenswaardig. Pas in de samenstelling van vele steentjes en van een afstandje gezien, komt de gehele afbeelding met zijn decoratieve kwaliteit tot uiting.

Als kunstvorm zijn mozaïeken eerder vergelijkbaar met de schilderkunst. Met hen worden tweedimensionale designs of afbeeldingen gecreëerd. Zoals in de schilderkunst, kunnen daarmee decoraties met grotere oppervlakken worden vervaardigd, waarbij de mozaïeklegger in de keus van zijn kleuren wordt beperkt door de natuurlijke eigenschappen van het door hem gebruikte materiaal. Het is vandaar een moeilijke kunst, met de beperkte kleurkeus en de grotere beeldpunten dezelfde licht- en schaduweffecten te bereiken als in de schilderkunst, zelfs wanneer van een afstandje bekeken de beeldpunten tot een geheel beeld versmelten.

Aan de andere kant leidt dat soort lichtreflectie tot een kleur brilliance, die met geschilderde of gedrukte afbeeldingen niet kan worden bereikt. Zoals elk als decoratie gebruikt medium, heeft een mozaïek zijn bijzondere kwaliteiten en is aan beperkingen onderhevig, die het van anderen media onderscheidt. Van voordeel zijn mozaïeken in het bijzonder, indien een waardevol sierbeeld voor een heel lange tijd moet blijven bestaan en daarbij een sterke belasting onderworpen is door weersinvloeden of doordat erop wordt gelopen. De eeuwen geleden vervaardigde Byzantijnse mozaïeken imponeren tot op heden evenals de in het kerkschip verzonken grafstenen op Malta, die in de tussenliggende tijden door honderdduizenden mensen werden bezichtigd en bewonderd.

In een mozaïek blijft de tijd staan en getuigt van zijn schepper of opdrachtgever, totdat het ooit door geweldpleging wordt vernield. Het zijn afbeeldingen voor de eeuwigheid, zover ze op plaatsen en objecten worden gemonteerd, die zelf voor de eeuwigheid zijn bestemd. Als versiering in huis bieden ze een façade, die nooit verbleekt of opnieuw geverfd hoeft te worden. Een reiniging en eventueel herstel van de voegspecie is voldoende.